Circumpolaire sterren zijn sterren die nooit onder de horizon verdwijnen, nooit ondergaan.
De Egyptenaren noemen ze onsterfelijk en denken dat ze de verblijfplaats zijn van hun ziel.
Noord en Zuid
WestOostnoordelijk halfrond
OostWestzuidelijk halfrond
In het noordelijk halfrond draaien de sterren in tegenwijzerzin, in het zuidelijk halfrond draaien ze in wijzerzin.
Deze foto's werden gemaakt met een belichtingstijd van ongeveer 2 uur.
Dat ziet men aan de grootte van de cirkelbogen, een boog van 15° komt overeen met 1 uur.
In de noordelijke sterrenhemel ziet u een heldere stip, bijna in het centrum, dat is de poolster. Ze staat niet exact op de pool, maar is er bijna 1° van verwijderd.
In de zuidelijke sterrenhemel is er geen equivalent van de poolster. Dicht bij de zuidpool staan er geen sterren die voldoende helder zijn om, met het blote oog, gebruikt te kunnen worden voor navigatie. De sterren van het "zuiderkruis" staan ongeveer 30° verwijderd van de zuidpool.
De noordelijke circumpolaire sterren zijn alleen zichtbaar vanop een plaats in het noordelijk halfrond. De zuidelijke circumpolaire sterren alleen vanop een plaats in het zuidelijk halfrond.
In Egypte ziet men dus alleen maar noordelijke circumpolaire sterren.
Hoeveel circumpolaire sterren zijn er ?
Situatieschets in Egypte,
in het noordelijk halfrond.
We houden de aarde even stil
en laten de sterren draaien.
Het aantal circumpolaire sterren dat men kan waarnemen hangt af van de plaats waar men zich bevindt, meer bepaald van de breedtegraad:
- Op de evenaar zijn er geen circumpolaire sterren.
- Aan de Noordpool zijn alle sterren van het noordelijk hemelhalfrond circumpolair.
- Aan de Zuidpool zijn alle sterren van het zuidelijk hemelhalfrond circumpolair.
Hun aantal hangt ook af van de hoogte boven de zeespiegel, waarop men zich bevindt:
- Een piloot van een lijnvliegtuig zal meer circumpolaire sterren tellen dan de kapitein van het schip dat onder hem vaart.
Maar hun aantal hangt NIET af van het tijdstip van de waarneming:
- Vermits circumpolaire sterren nooit ondergaan zijn er op elk tijdstip van de nacht evenveel te zien.
Een paar voorbeelden uit het noordelijk halfrond
Hieronder ziet u drie sterrenhemels uit het noordelijk halfrond, waargenomen in Gent, Giza en Aboe Simbel.
Op de tekeningen werden alleen de helderste sterren afgebeeld (sterren die op zee gebruikt worden voor astronomische positiebepaling met sextant).
De animatie gebeurt schokkerig, telkens met sprongen van 1 uur.
De sterren, in de schema's hieronder, zijn getekend in hun huidige positie. Die posities zijn voor de waarnemer, met het blote oog, onveranderlijk in een mensenleven. Op lange termijn echter zijn er wel wijzigingen in de relatieve stand van de sterren en ook in de orientatie van de poolas. Dit wordt verder besproken bij de precessie.
Gent 51°N
56 heldere circumpolaire sterren
Gent
Gent ligt op 51°N en dus zijn alle sterren, waarvan de declinatie groter is dan 39°N (90-51=39) circumpolair, o.m.:
De volledige sterrenbeelden KLEINE BEER, GROTE BEER, CASSIOPEIA, CEPHEUS.
Plus nog enkele zeer heldere sterren zoals: DENEB, VEGA en CAPELLA.
De sterren van de dierenriem echter zijn niet circumpolair.
Giza 30°N
23 heldere
circumpolaire
sterren
Giza
Egypte bevindt zich dichter bij de evenaar, dus zijn er minder circumpolaire sterren dan bij ons.
Giza ligt op ongeveer 30°N en dus zijn alleen die sterren met een declinatie groter dan 60°N (90-30=60) circumpolair.
Alle sterren van de KLEINE BEER zijn circumpolair, plus nog enkele heldere sterren van andere sterrenbeelden: CASSIOPEIA, GROTE BEER, DRAAK en CEPHEUS.
Aboe Simbel 22°30'N
10 heldere
circumpolaire
sterren
Aboe Simbel
Aboe Simbel ligt nog dichter bij de evenaar, op de Kreeftskeerkring, ongeveer op 22°30'N.
Circumpolaire sterren hebben daar een declinatie van minstens 67°30'N (90-22,5=67,5). Er zijn er dus heel wat minder:
Alle sterren van de KLEINE BEER plus nog drie andere, waaronder de helderste ster van CEPHEUS (γ Cephei); dat is het ongeveer.
Zij die niet worden vernietigd
De hemelgodin Noet staat gebogen over de aarde
en wordt door hulpvaardige handen ondersteund.
Tegenwoordig spreken wij over "circumpolaire" sterren en over de poolster ("Polaris"). Impliciet refereren wij naar de denkbeeldige rotatie-as van de aarde.
De Egyptenaren, die de aarde als vlak beschouwden, konden het ondergaan (sterven) en het niet-ondergaan van sterren niet wetenschappelijk verklaren. Zij spraken dan ook niet over circumpolaire sterren maar over de "onsterfelijke" sterren, "zij die niet worden vernietigd" (ikhemu-sek).
Deze eeuwige sterren waren voor de Egyptenaren de verblijfplaats van hun ziel (ach).
